Lorijn de Boer over menstruatie-armoede in Nederland

Onderzoeker Lorijn de Boer leidde een project van feministisch collectief De Bovengrondse, waarbij ze onderzoek deed naar menstruatie-armoede in Nederland. Bij deze vorm van armoede is er onvoldoende toegang tot dingen die nodig zijn om comfortabel en veilig te menstrueren, zoals sanitaire voorzieningen en menstruatieproducten*. Het begon als een kleinschalig project, maar groeide uit tot een onderwerp dat aandacht kreeg van de landelijke media. Uit de interviews en gesprekken die ze voerde, bleek dat het zich voornamelijk voordoet onder mensen die rond de armoedegrens leven, waaronder dak- en thuislozen en ongedocumenteerden (mensen zonder geldige verblijfsvergunning). Het onderzoek leidde tot Kamervragen en inspireerde diverse initiatieven om menstruatie-armoede in Nederland te bestrijden. Ik sprak Lorijn op 23 april over haar onderzoek en bevindingen.

Wat is jouw achtergrond en wat heeft jou gemotiveerd om met het initiatief aan de slag te gaan?

Menstruatieproducten zijn een basisbehoefte voor iedereen die menstrueert, je kan simpelweg niet zonder. Dat er mensen zijn die niet voldoende toegang hebben tot dit soort producten vind ik daarom onacceptabel. Het kan schaamte en stress veroorzaken, en zonder de juiste producten kunnen je hygiëne en gezondheid bovendien in de knel komen. Daarom vond ik het belangrijk om me hier hard voor te maken. Ook omdat er tot dan toe geen aandacht voor dit onderwerp was in Nederland. De verhalen die ik hoorde tijdens het onderzoek raakten mij.

Ik heb een achtergrond in internationale betrekkingen en me veel beziggehouden met mensenrechtenthema’s. Inclusiviteit en de visie dat iedereen erbij hoort in deze maatschappij vind ik heel belangrijk. Verder moet ik altijd denken aan de (wellicht 'standaard’) uitspraak: ‘’be the change you wish to see in the world’’. Die quote vind ik nog steeds erg motiverend voor alles wat ik doe. Ook in mijn werk, ik vind het mooi als dit een maatschappelijk doel kan dienen.

In mijn studententijd heb ik gewerkt in een asielzoekerscentrum en na mijn studie heb ik eerst een jaar in Genève gewerkt voor Buitenlandse Zaken bij de Verenigde Naties, o.a. bij de mensenrechtenraad. Daarna ben ik nog als vrijwilliger bij UNAIDS aan de slag gegaan in Ghana, dat was ook heel leerzaam. Terug in Nederland heb ik een aantal jaren bij een onderzoeksbureau gewerkt en ben daar veel bezig geweest met onderwerpen rondom ontwikkelingssamenwerking.

Hoe ben je bij De Bovengrondse terechtgekomen?

De Bovengrondse is een feministisch platform en doetank. De organisatie is heel open, iedereen kan erbij aanhaken. Als je een idee hebt voor een project, kan je dat uitwerken en uitvoeren in groepsverband. Ik zat een tijdje ziek thuis en ik zocht iets om langzaam te re-integreren in het werkende leven, en ben toen aangehaakt bij een vergadering van De Bovengrondse. Het idee leefde daar toen al om iets met menstruatie-armoede te gaan doen, maar er lag nog geen specifiek plan. Er was nog heel weinig over het onderwerp bekend en het leek mij leuk om me hierin te verdiepen en het verder uit te werken. We wisten dat het voorkwam in het Verenigd Koninkrijk, daar was al een onderzoek naar buiten gekomen van Plan International. In Nederland was er nog vrijwel geen aandacht voor het onderwerp.

Zo is het balletje gaan rollen en ben ik op mijn eigen tempo met het onderzoek gestart. Ik heb verschillende organisaties, waaronder het Leger des Heils en de Voedselbank, gebeld en gevraagd of ik een aantal mensen zou mogen interviewen. Het was bedoeld als een verkennend onderzoek om uit te vinden of het probleem in Nederland bestond en hoe het zich manifesteerde.

Ondertussen benaderde Plan International Nederland ons dat zij ook met eenzelfde soort onderzoek waren gestart, zij verzamelden data aan de hand van een enquête en focusten zich meer op de cijfers. We spraken af om de resultaten rond dezelfde tijd naar buiten te brengen, om zoveel mogelijk aandacht voor het onderwerp te genereren. Sindsdien zijn er verschillende persberichten verschenen, zijn er Kamervragen gesteld en er is best veel aandacht voor gekomen, terwijl het daarvoor helemaal niet leefde.

Ik had het jammer gevonden als het enkel bij onderzoeken zou blijven, dus hebben we tegelijk met de publicatie van het onderzoek een inzamelingsactie gelanceerd.

Naast de onderzoeken wilden we ook graag een kleine concrete bijdrage leveren aan de oplossing, dus hebben we met het team van De Bovengrondse - tegelijk met de publicatie van het onderzoek - een inzamelingsactie gelanceerd. Daarmee wilden we geld inzamelen voor verschillende non-profit organisaties die mensen helpen die leven in armoede. Die actie ging verrassend goed. Er werd 45.000 euro opgehaald, dat hadden we echt nooit verwacht. Dat was heel tof! Met dat geld hebben we ervoor kunnen zorgen dat mensen bij onder andere de Voedselbank en het Leger des Heils een jaar lang twee gratis pakjes maandverband per maand ontvingen.

Welke resultaten uit jouw onderzoek vond je het meest opvallend?

Ik vond het vooral opvallend dat het totaal niet leefde, menstruatie werd in verreweg de meeste gevallen volledig over het hoofd gezien in de hulpverlening. Ook was er vrijwel niks bekend over menstruatie-armoede in Nederland. Er bestaan allerlei initiatieven voor gezonde voeding in schoolkantines, inzamelingsacties voor gratis kleding en luiers, maar voor menstruatieproducten was er vrijwel niets, terwijl het een basisbehoefte is. Gelukkig is daar nu verandering in gekomen.

Dit kwam deels doordat menstruatie nog steeds een taboeonderwerp is en dat versterkt het probleem. Hierdoor wordt er niet snel over gepraat door zowel hulpverleners als mensen die het overkomt. Tijdens de interviews merkte ik dan ook dat mensen het moeilijk vonden om aan te geven dat ze maandverband niet kunnen betalen, vanuit schaamte. Zo bleef het probleem lang onopgemerkt en onzichtbaar. Hierom was het heel belangrijk om juist dit onderwerp te agenderen. Voor mij een hele belangrijke reden om me hiervoor in te zetten.

Menstruatie is nog steeds een taboe-onderwerp.

Als iemand geen menstruatieproducten kan betalen, wat wordt er dan als alternatief gebruikt?

Het meest gehoorde alternatief was wc-papier. Ik dacht in eerste instantie dat dat een vrij onschuldige optie was. Later heb ik hier een gynaecoloog over gesproken en zij gaf echter aan dat dit niet hygiënisch genoeg is en soms klachten kan veroorzaken.

Het vaakst werd echter genoemd dat er wordt bezuinigd op andere (noodzakelijke) boodschappen zoals groente en fruit, om toch menstruatieproducten te kunnen betalen. Het budget voor boodschappen van iemand die klant is bij de Voedselbank is maar een paar tientjes, soms voor een heel gezin. Vaak moeten zij dan keuzes maken; als ze bijvoorbeeld die week wasmiddel, tandpasta en maandverband nodig hebben, dan kan het zijn dat ze één van de drie producten moeten laten staan.

Wat kost een menstruatie eigenlijk?

Dat verschilt per persoon. Sommige mensen hebben één pakje nodig, maar als je een zwaardere menstruatie hebt, ben je meer geld kwijt. Het is dus lastig om daar een gemiddeld kostenplaatje aan te hangen. We hebben het uitgevraagd onder 45 mensen, daar kwam een gemiddeld bedrag uit van €7,50. Als je echter milieuvriendelijke keuzes wil maken en bijvoorbeeld wil kiezen voor biologisch katoen, ben je meer geld kwijt. Er waren ook mensen die een allergische reactie of irritatie kregen van het synthetische materiaal, maar geen geld hadden voor een alternatief. Dan kan je dus niet de producten kopen die voor jou geschikt zijn en dat is ook een vorm van menstruatie-armoede.

Wat wilden jullie met het onderzoek bereiken?

We wilden laten zien wat armoede óók kan inhouden en dit verborgen probleem zichtbaar maken, zodat er iets aan gedaan kan worden. Wij hoopten heel erg dat de overheid het op zou gaan pakken en pleitten voor nog diepgaander onderzoek naar de omvang van het probleem. Het is namelijk nog niet duidelijk hoe groot dit probleem precies is.

Het ideale plaatje was dat de overheid met een duurzame oplossing zou komen op landelijk niveau. We hebben er onder andere voor gepleit dat menstruatieproducten standaard op scholen, opvangcentra- en asielzoekerscentra zouden komen te liggen, net als wc-papier. Dat is helaas (nog) niet gelukt, maar er zijn wel veel nieuwe initiatieven gestart en er is nu aandacht voor bij sommige politieke partijen. Er is bijvoorbeeld een politieke partij (PvdA Gouda) die aan het uitzoeken is of het op de Rotterdamse stadspas kan komen (een pas voor minima) en in Den Haag is een pilot gestart voor gratis menstruatieproducten op openbare toiletten.

We wilden laten zien wat armoede óók kan inhouden en het probleem in beeld brengen.

Waar houd jij je op dit moment mee bezig?

Momenteel ben ik met zwangerschapsverlof en werk tijdelijk in een asielzoekerscentrum als vrijwilliger. Ik help mee met een project voor een vrouwenruimte waar de vrouwen in het asielzoekerscentrum gebruik van kunnen maken. De vrouwen kunnen zelf het programma vormgeven en ik ondersteun hen. Het doel is vooral dat ze iets te doen hebben tijdens de asielprocedure, in lijn met hun interesses en talenten zodat ze zich kunnen blijven ontwikkelen; en dat ze geïnformeerd worden over hun rechten en mogelijkheden. Nu is de ruimte helaas gesloten vanwege corona, maar voorheen waren er één keer in de week taallessen en er werden vrouwenrechtenmiddagen georganiseerd. Een asielprocedure kan heel erg lang duren, sommige mensen wachten al acht jaar. Iemands leven staat dan heel lang stil.

Verder houd ik me ook nog veel met het onderwerp van menstruatie-armoede bezig en lobby ik voor oplossingen. Veel mensen willen er meer over weten en ik zou het project om gratis maandverband te verstrekken graag willen voortzetten na mijn verlof. Ik zou het heel leuk vinden als het voort zou blijven bestaan, en gelukkig zijn er nu ook veel andere non-profit organisaties die het onderwerp hebben opgepakt.

*Wat is menstruatie-armoede?

Menstruatie-armoede betekent: beperkte toegang hebben tot de middelen die je nodig hebt om veilig en comfortabel je menstruatie door te komen. Deze middelen bestaan uit de volgende drie aspecten:

1. Toegang tot producten om het bloed op te vangen (zoals tampons, maandverband of een cup). Het is daarbij van belang dat die producten veilig, schoon en effectief zijn, én dat ze acceptabel zijn voor degene die ze gebruikt (sommige mensen willen bijvoorbeeld niets inbrengen, en accepteren daarom geen tampons).

2. Goede sanitaire voorzieningen. Dit betekent een veilige en privé-plek om de bovengenoemde producten te vervangen (wc en wasbak); een plek om ze weg te gooien of (bij herbruikbare producten) te wassen; een veilige privé-plek om jezelf met zeep en water te wassen.

3. Kennis over menstruatie. Dit betekent basisinformatie over menstruatie en informatie over gezondheidsproblemen rond de menstruatie, voor iedereen die menstrueert. Kennis is bijvoorbeeld van belang om medische aandoeningen rondom je menstruatie te herkennen of dat je weet hoe je een goede hygiene kan hanteren en welke menstruatie-producten er zijn.