Linny van den Heuvel over vluchtelingenhulp op Lesbos

Linny van den Heuvel zette zich in als vrijwilliger voor Stichting Bootvluchteling (in het Engels: Boat Refugee Foundation). Deze stichting is in 2015 in het leven geroepen om het overweldigende aantal getraumatiseerde vluchtelingen dat is aangekomen op het Griekse eiland Lesbos, een veiliger en menselijker bestaan te geven. Afgelopen september brak er een grote brand uit in kamp Moria, de plek waar de stichting de afgelopen jaren werkte. Kort daarvoor sprak ik met Linny, die in juni 2020 voor de tweede keer naar Lesbos is gereisd om hulp te bieden binnen de psychosociale missie van BRF. Graag deel ik het gesprek dat we afgelopen zomer voerden, waarin ze onder andere vertelt over haar keuze om actie te ondernemen.

Fotografie: Waseq Ehsani

Wat is de reden dat je ervoor gekozen hebt om als vrijwilliger aan de slag te gaan voor Stichting Bootvluchteling?

Nadat ik in 2019 mijn opleiding Social Studies had afgerond, was ik zoekende naar wat ik graag zou willen doen. Ik heb toen besloten om niet meteen te starten met de zoektocht naar een baan, maar eerst even vakantie te nemen. In die zomervakantie sprak ik een vriendin die in een AZC werkte. Ze vertelde over een collega van haar die op dat moment op Lesbos was om te helpen binnen het Psychosociaal Supportteam van Stichting Bootvluchteling en vroeg mij later: ‘’zou dat niet ook iets voor jou zijn?’’.

Het voelde eigenlijk meteen goed en ik heb een week van tevoren besloten om te gaan. In die tijd ben ik drie weken aan de slag gegaan als vrijwilliger. Na mijn aankomst op Lesbos merkte ik al snel hoe fijn ik het vind om iets voor de mensen hier te betekenen. Die drie weken waren intensief, het was een korte periode waarin ik veel heb ervaren.

Na mijn aankomst in Lesbos merkte ik al snel hoe fijn ik het vind om iets voor de mensen hier te betekenen.

Eenmaal terug in Nederland zette deze ervaring mij aan het denken. Ik was natuurlijk nog niet zo lang geleden afgestudeerd, en ik wist nog niet precies welke richting ik binnen het maatschappelijk werkveld op wilde. Ik was er veel mee bezig en wist wel dat ik nog een keer terug wilde naar Lesbos, ondanks dat ik het spannend vond. Op een gegeven moment hakte ik de knoop door en had ik mijn besluit genomen. Ik wist dat ervaring opdoen de enige manier was om erachter te komen of ik hier mijn werk van zou willen maken.

Je hebt toen besloten om terug te gaan. Hoe is dat gelopen?

Eerder was het plan om in april dit jaar terug te gaan naar Lesbos. Helaas waren er in die tijd verschillende incidenten rondom rechts-extremisme op het eiland. Daarna kwam COVID-19 en moest de organisatie helaas stoppen met veel activiteiten.

Door COVID-19 moest de organisatie helaas stoppen met veel activiteiten.

Ik heb altijd contact gehouden met de toenmalige coördinator van het Psychosociaal Supportteam, om op de hoogte te blijven van de situatie. Nadat er meer duidelijkheid kwam over de coronamaatregelen vanuit de Griekse overheid, vertelde de coördinator dat het plan was om de psychosociale missie te hervatten. ''Zou je mee willen om te helpen?'' was de vraag. Ik wist eigenlijk meteen dat ik dat wilde, ondanks dat ik op dat moment nog druk bezig was met het opzetten van een eigen bedrijfje. Deze kans wilde ik pakken.

Wat doet Stichting Bootvluchteling precies?

Stichting Bootvluchteling is een organisatie die is ontstaan in 2015, op het moment dat er enorm veel bootvluchtelingen aankwamen in Griekenland. Annerieke Berg, de directrice van de stichting, heeft op Lesbos noodhulp geboden samen met een groep vrijwilligers. In het begin op de stranden waar de mensen met bootjes aankwamen en later verplaatste de hulp zich naar verschillende kampen in Griekenland. Op dit moment focust de hulp van de stichting zich op Lesbos. Door de enorme toestroom van mensen werd het steeds voller in kamp Moria, waar mensen (tot voor de brand in september*) werden ondergebracht. Stichting Bootvluchteling bood hier psychosociale en medische hulp aan de mensen uit het kamp.

* Disclaimer: Linny beantwoordde onderstaande vragen in juni 2020. Sindsdien is de situatie op Lesbos veranderd en worden de activiteiten waarover wordt gesproken niet meer uitgevoerd.

Welke activiteiten worden er momenteel* georganiseerd?

Wat wij vanuit de PSS-missie onder andere hebben opgezet is ‘The school of hope’. Dit kleine schooltje bestaat uit twee containers waarin Farzi sprekende kinderen tussen de 6 en 10 jaar les kunnen krijgen. Het gaat hierbij voornamelijk om kinderen uit Afghanistan en Iran. Van maandag tot en met vrijdag kunnen zij dagelijks anderhalf uur lessen volgen in rekenen, Farzi en Engels. Op vrijdag knutselen ze een halfuurtje. Tussendoor hebben ze twintig minuten pauze waarin ze buiten kunnen spelen in een veilige omgeving met toezicht. Ondanks dat het programma maar bestaat uit anderhalf uur per dag, geeft dit de kinderen al iets meer structuur in hun leven en krijgen ze de kans om te blijven leren.

Wat wij onder andere hebben opgezet is 'The school of hope'.

Wat doen de kinderen na schooltijd?

Kinderen hebben eigenlijk niet veel te doen, ze zitten veel bij hun tent. Hoe groot of stevig hun 'woning' is, is heel erg verschillend. Het kunnen hutjes zijn die in elkaar zijn gezet met pallets, maar het kunnen ook tenten zijn die bijvoorbeeld door de organisatie Movement on the ground zijn opgezet. Sommigen wonen in een container die is opgesplitst in kleine hokjes.

Wat ik wel heel mooi vind om te zien als ik door het kamp loop, is dat kinderen blij worden van kleine dingen en inventief zijn. Vorige week zag ik nog twee jongens die een eigen vlieger hadden gemaakt met gevonden takken en plastic tassen, en daar samen mee speelden.

Zijn er naast de School of Hope nog andere initiatieven waar jullie je mee bezighouden?

Zeker, we werken bijvoorbeeld ook met social rounds. Dit houdt in dat we op verschillende momenten door het kamp lopen en een vestje dragen met het logo van BRF (Boat Refugee Foundation). We worden aangesproken door bewoners die vragen hebben. Er wonen hier ontzettend veel mensen, en vooral in deze periode is er veel onduidelijkheid. Mensen vragen bijvoorbeeld welke activiteiten nog wel doorgaan, en waar en wanneer ze plaats zullen vinden. Het gaat zowel om vragen over BRF-activiteiten als over de andere organisaties in het kamp. Wij proberen antwoord te geven op alle vragen en bieden daarnaast een luisterend oor. Dit geeft ons meer zicht op wat er leeft in het kamp en waar we nog aandacht aan kunnen besteden.

Door middel van social rounds proberen wij antwoord te geven op vragen van mensen uit het kamp en bieden daarnaast een luisterend oor.

Het zorgt ook voor een stukje zichtbaarheid. Vorige week hebben we bijvoorbeeld flyers uitgedeeld om mensen te informeren over de ‘bibliotheek’ die we hebben geopend. Een bibliotheek is wel een groot woord, het is een klein kastje met daarin boeken in verschillende talen die mensen kunnen lenen. Het lenen van een boek is iets kleins, maar het kan een groot verschil maken. Tijdverdrijf is echt heel belangrijk. De huidige situatie is verre van optimaal, wat gevolgen heeft voor de mentale gezondheid. Het helpt mensen vaak om bezig te blijven.

Het lenen van een boek is iets kleins, maar het kan een groot verschil maken.

Hoe wordt de bibliotheek beheerd?

Onze groundteam leden, mensen die in het kamp wonen maar ook werkzaam zijn voor BRF, zorgen ervoor dat boeken worden uitgeleend en ook weer worden teruggebracht. Ik vind dat super. Leden van het groundteam kunnen in dezelfde taal communiceren en verkeren in dezelfde situatie, waardoor ze behoeftes makkelijker kunnen doorzien. Ze helpen ook mee met de social rounds en spelen vragen van mensen uit het kamp door naar onze coördinator. De social rounds, de school en de bibliotheek worden echt gedragen door het groundteam, zij maken de activiteiten mogelijk.

Hen eigen zeggenschap geven is heel belangrijk, je ziet dat deze mensen groeien. Daarmee bedoel ik niet dat ze groeien qua vaardigheden, want het zijn mensen met ontzettend veel kwaliteiten, maar ze groeien vaak wel in hun zelfvertrouwen en hun beleving van de situatie. De rol die ze in hun thuisland hadden is weggevallen, maar op deze manier kunnen ze toch van waarde zijn. Mensen die eerder bijvoorbeeld als leerkracht werkten, kunnen deze rol zo weer invullen in plaats van enkel ‘vluchteling’ te zijn. Dat vind ik ook de kracht van Stichting Bootvluchteling: ze zetten de kwaliteiten van de mensen in het kamp in. Mensen worden in hun kracht gezet: zij weten wat er speelt en zijn ervaringsdeskundige. Wij als externe vrijwilligers bieden enkel ondersteuning.

Mensen die in het kamp wonen worden in hun kracht gezet: zij weten wat er speelt en zijn ervaringsdeskundige. Wij als externe vrijwilligers bieden enkel ondersteuning.

Wat is de invloed van corona op de activiteiten in kamp Moria?

De school is nu weer iets langer dan een week geopend, de bibliotheek sinds een paar dagen. Donderdag hebben we tijdens de social rounds flyers uitgedeeld en mensen opgeroepen om boeken te komen lenen. De volgende dag moesten we iedereen vertellen dat het ineens toch niet meer mogelijk zou zijn, omdat er Griekse mensen op het eiland positief getest waren op corona. Vanuit de overheid is besloten dat alle ‘niet-essentiële activiteiten’ stop worden gezet tot het einde van augustus, maar dat kan worden verlengd.

Er is hier ook een organisatie actief die vanuit de coronacrisis is ontstaan; het Moria Corona Awareness Team. Zij richten zich bijvoorbeeld op educatieprogramma’s en bieden informatie over COVID-19 zodat mensen in het kamp weten waar ze op moeten letten. Maar je moet je voorstellen: als je in een kleine container, een zelfgemaakt hutje of in een tent leeft met je hele familie, dan is het niet mogelijk om afstand te houden. Daarnaast kunnen mensen drie keer per dag in een rij gaan staan om eten te krijgen. Die rij is ontzettend lang en er is niet genoeg ruimte voor die anderhalve meter.

Afstand houden wordt dus ook niet gevraagd, maar mensen worden wel aangemoedigd om vaak hun handen te wassen. Er is weinig water en zeep, maar bij de ingang van het kamp staan wel tentjes waar ze hun handen kunnen desinfecteren. Ook dit wordt uitgevoerd door de mensen die in het kamp wonen.

Wij als externe vrijwilligers moeten daarnaast natuurlijk ook onze verantwoordelijkheid nemen. Toen ik vanuit Nederland in Lesbos aankwam moest ik uit voorzorg in quarantaine, en ook nu dragen we altijd een mondkapje in het kamp en begroeten we leerlingen met een elleboog in plaats van een hand.

Er zijn veel activiteiten geannuleerd, maar wat kunnen jullie in deze tijd nog wel blijven doen?

Op dit moment is er nog onduidelijkheid over wat wel en niet mag. We zullen aan de slag moeten met het herschrijven van de PSS-missie. Zaken zoals de school en de bibliotheek zijn stopgezet voor nu. Morgen hebben we met het hele groundteam afgesproken om te bespreken wat de mogelijkheden zijn.

We hebben zelf al gebrainstormd over wat we kunnen doen en daar kwamen al goede ideeën uit, maar we willen ook weten wat de leden van het groundteam kunnen bedenken, omdat zij nog beter weten wat er mogelijk is. De mensen hier zijn zo gewend geraakt aan teleurstellingen, ellenlange procedures en wachten, dat zij heel veerkrachtig zijn geworden. Dat werkt aanstekelijk. Het motiveert om meer out-of-the-box te denken en altijd door te blijven zetten.

De mensen hier zijn zo gewend geraakt aan teleurstellingen, ellenlange procedures en wachten, dat zij heel veerkrachtig zijn geworden.

Als je terugkijkt op jouw vrijwilligerswerk, waar ligt dan jouw passie?

De hoop en blijdschap van de mensen in het kamp inspireren mij enorm. Op het moment dat ik bijvoorbeeld een kind en zijn ouders mag vertellen dat hij weer naar school kan nadat hij op een ellenlange wachtlijst heeft gestaan, krijg ik daar veel energie van. Ik word blij van de spelende kinderen tijdens de pauzes, het teamgevoel en de gesprekken met collega’s en bewoners. De mensen écht horen en zien, en die informatie meenemen in beslissingen. Het is geweldig om met collega’s naar eenzelfde doel te werken en de intrinsieke wil en het gezamenlijke enthousiasme te voelen. De uitdaging is om onder deze omstandigheden toch iets te creëren waardoor mensen zich gehoord en gezien voelen. Dat is wat mij motiveert om hiermee verder te gaan.

De uitdaging is om in deze omstandigheden toch iets te creëren waardoor mensen zich gehoord en gezien voelen. Dat is wat mij motiveert om hiermee verder te gaan.

Nadat we op 14 augustus het nieuws kregen dat we door corona moesten stoppen met de activiteiten, hadden we een meeting met het vrijwilligersteam waarin we deelden hoe we ons voelden. Een collega vertelde dat ze de afgelopen week aan zeven kinderen had gevraagd naar hun behoeften en waar wij hen mee zouden kunnen blijven helpen. Alle zeven kinderen zeiden ‘school’. Toen ze dat zei kreeg ik kippenvel. Ieder kind heeft recht op onderwijs. En zo wordt weer duidelijk hoezeer de behoefte er is om te blijven leren en groeien.

Hoe zorg je ervoor dat je zelf mentaal sterk blijft?

De tweede keer op Lesbos was de schok wat minder groot voor mij, doordat ik er al een keer was geweest. Maar als ik me besef dat dit Europa is, kan ik daar ontzettend verdrietig, gefrustreerd en boos van worden. Deze situatie is mensonterend en schrijnend. Focussen op de veerkracht van de mensen hier en de positieve impact die we kunnen maken, helpt mij om het vol te houden en emotioneel een balans te vinden.

Daarnaast helpt afleiding ook veel. Ik kan ontzettend genieten van het uitzicht en de natuur op het mooie eiland. Ook sport ik heel graag op Lesbos, ondanks dat het zo warm is. Ik wandel veel en probeer dagelijks even te zwemmen in de zee.

Elke dag probeer ik af te sluiten met het benoemen van de dingen waar ik dankbaar voor ben. Voordat ik ga slapen zorg ik ervoor dat ik me er bewust van ben dat ik hier mag zijn en dat ik blij ben dat ik dit werk mag doen. Door me te focussen op de positieve dingen blijf ik in een energieke stemming. Natuurlijk kan dat niet altijd, er zijn ook slechte dagen, maar het accepteren van die moeilijke momenten en daar aandacht aan besteden helpt me. En daarna komt er altijd weer een moment waarop ik dat positieve gevoel terugkrijg en ik die energie ook weer wil delen met anderen.

Wat zijn lessen die je de afgelopen periode hebt geleerd?

Ik leer hier heel veel. Ik ben er bijvoorbeeld achter gekomen hoe belangrijk ik het vind om in een team te werken waarin iedereen hetzelfde doel nastreeft en een soortgelijke visie heeft. Stichting Bootvluchteling werkt met externe vrijwilligers en een groundteam, vrijwilligers die zelf in het kamp wonen en helpen als tolk en voorheen ook als leraar. We werken allemaal vanuit de visie dat de mensen in het kamp, het groundteam, het verschil maken.

Ik wil de mensen hier, de 'vluchtelingen', niet mijn eigen westerse waarden opleggen. Ik vind het juist belangrijk dat zij hun eigen kracht inzetten en het op hun eigen manier doen. Een leraar heeft bijvoorbeeld al jarenlange ervaring opgedaan in zijn eigen land, en op die manier wordt hier dan ook lesgegeven. Natuurlijk kunnen vrijwilligers ideeën opperen, maar de leerkrachten moeten daar voor honderd procent achter staan.

Ik wil de mensen hier niet mijn eigen westerse waarden opleggen.

Het is een groot verschil of je hier vrijwilligerswerk komt doen om anderen jouw visie vanuit de westerse cultuur op te leggen, of je de mensen hier ziet als deskundigen. Zij die hier wonen staan voorop. We doen het samen, de leden van het groundteam zijn mijn collega’s. Ik vind het heel belangrijk dat wij hen écht zien als persoon: niet alleen als die vluchteling die zoveel heeft meegemaakt.

Zijn er ook dingen die je over jezelf hebt geleerd of die je, als je straks weer thuis bent, anders zou doen?

Het is een cliché, maar ik heb geleerd om keuzes nog meer vanuit mijn hart te maken. Je kunt vanuit je verstand heel lang twijfelen en angstig zijn over een beslissing, maar het is belangrijk je daar niet door te laten leiden. Als je een knoop doorhakt en een keuze hebt gemaakt die goed voelt, dan is dat de juiste. Dat is hier voor mij bevestigd. Ik weet nog niet wat dit werk mij gaat brengen en wat ik hierna ga doen, maar het voelt nu goed en dan komt de rest vanzelf. Luister naar je gevoel, doe wat goed voelt en vertrouw erop dat je veel meer kunt dan je denkt.